Не станува збор за воени провокатори, туку за информирани луѓе – сегашни и поранешни припадници на вооружените сили, функционери од владите и од НАТО, како и експерти од одбранбената индустрија. Нивното размислување се темели на разузнавачка проценка дека Русија се подготвува за можен директен судир со Европа, пишува „CNN“.

Промена на начинот на размислување

Единствениот начин вакво сценарио да се спречи, велат тие, е да се обезбеди дека, доколку дојде до војна, Европа ќе победи. Иако клучни се поголеми инвестиции во хронично недоволно финансираната европска одбрана, безбедносните експерти сè почесто предупредуваат дека е потребна и длабока промена во начинот на размислување на сите нивоа. Време е, велат тие, европските влади да ги вклучат своите граѓани и јасно да им стават до знаење дека периодот во кој Европа можеше да ја игнорира заканата од војна е завршен.

„Мислам дека постојат индикации дека општествата се подготвени да го водат овој разговор, но исто така гледаме влади кои сè уште не се доволно сигурни за да го водат тој разговор со својата јавност“, изјави Сем Грин, професор по руска политика на „King’s College“ во Лондон.

Хибридната војна веќе е во тек

Меѓу експертите расте консензусот дека Русија веќе води хибридна војна против Западот, спроведувајќи саботажи и внесувајќи хаос и дезинформации во внатрешните политички дебати. Тие укажуваат на бројни докази, вклучително и повторени нарушувања на воздушниот простор на НАТО од страна на руски авиони и дронови, попречување на GPS-системите на Балтикот, кампањи на дезинформации и саботажни напади врз критична инфраструктура во повеќе земји, кои се поврзуваат со руските тајни служби. Русија доследно негира каква било вмешаност.

Грин изјави дека овие напади веќе ги промениле ставовите на многумина во Европа, дури и ако некои политичари се воздржуваат директно да ги наречат хибридно војување. „Мислам дека луѓето се исплашени, особено како што ова станува повидливо“, рече тој. „Гледаме дронови надвор од аеродромите и мислам дека сè повеќе постои чувство дека е веројатно само прашање на време пред еден од тие дронови да собори патнички авион“.

Балтички стравови и можни временски рамки

Иако Москва досега не извршила директни напади врз членки на НАТО – експертите велат дека тоа делумно е затоа што Русија знае дека со сегашните капацитети не би можела да ја порази алијансата – сè повеќе има знаци дека тоа би можело да се промени.

Генералниот секретар на НАТО, Марк Руте, претходно оваа година предупреди дека Русија би можела да биде подготвена да употреби воена сила против НАТО во рок од пет години. Германскиот министер за надворешни работи Јохан Вадефул го повтори тоа предупредување, велејќи дека германските разузнавачки служби веруваат дека Москва „најдоцна до 2029 година барем ја држи отворена опцијата за војна против НАТО“.

Рускиот претседател Владимир Путин изјави на почетокот на декември дека, иако Русија не планира војна со Европа, „ако Европа одеднаш посака да тргне во војна со нас и ја започне, ние сме подготвени веднаш“. Консензусот меѓу балтичките земји е дека напад врз нив би можел да се случи веќе за три години, а истражувачите од „Harvard Kennedy School“ утврдија дека во прогнозите на функционерите најчесто се споменуваат 2027 и 2028 година.

Планови на хартија, ресурси на чекање

Препознавањето на оваа закана го поттикна НАТО да развие детални планови за одбрана од можна руска агресија врз Балтикот. Сепак, експертите предупредуваат дека тие планови не се втемелени во реалноста.

„Постои план, со бројки. Но, владите не ги преземаат потребните чекори за негова реализација. Сè уште планираме врз основа на нешта што не постојат“, изјави Џек Вотлинг, виш истражувач во институтот „RUSI“, укажувајќи на ризикот од потпирање на „листа на желби“ наместо на реални ресурси.

Слично предупредување дојде и од Велика Британија, каде експерти, меѓу кои и поранешниот генерален секретар на НАТО, Џорџ Робертсон, повикаа на итни чекори. Генералот Ричард Баронс, еден од авторите на стратешката ревизија на британската одбрана, изјави дека мора да се зајакнат инфраструктурата, вооружените сили, резервите и цивилната заштита.

Според неговата проценка, на Велика Британија со сегашното темпо би ѝ биле потребни околу 10 години за да се подготви за војна. „А нашата анализа и нашите сојузници ни велат – можеби имате три до пет години… така што ова е прашање на волја, општествена исто колку и политичка, а потоа и на компетентност“.

Крај на „мировната дивиденда“

Многу европски главни градови со децении речиси и не размислуваа за одбраната. Без големи воени конфликти на континентот од 1945 година наваму, Европа уживаше во најдолгиот период на мир во последните векови, што донесе значајна „мировна дивиденда“.

Владите можеа да трошат пари на социјална заштита наместо на војска, потпирајќи се на Соединетите Американски Држави да притекнат на помош доколку е потребно. Потоа следуваа две остри будења: американскиот претседател Доналд Трамп, кој јасно порача дека сојузниците повеќе не можат толку да се потпираат на САД, и руската инвазија врз Украина.

Овој пресврт ги поттикна повеќето европски членки на НАТО да ги зголемат трошоците за одбрана. Според податоците на НАТО, 31 од 32 членки оваа година ќе ја исполнат целта за трошење 2% од БДП за одбрана – огромен пораст во однос на само шест членки во 2021 година.

Членките дури се согласија целта да се зголеми на 5% од БДП до 2035 година, иако многу аналитичари се скептични околу остварувањето на таа цел со оглед на финансиските притисоци со кои се соочуваат европските земји.

Тежок разговор со граѓаните

Да им се објасни на гласачите дека можеби ќе биде потребна прераспределба на ресурсите и дека повеќе луѓе ќе мора да се приклучат на резервните или редовните сили не е нешто што повеќето политичари сакаат да го направат. Истражувањата на „Eurobarometer“ покажуваат дека големо мнозинство Европејци – 78% – се загрижени за безбедноста на ЕУ, но одбраната не е кај сите на врвот на листата приоритети за трошење.

Колку е чувствителен овој разговор покажа примерот на началникот на француските вооружени сили, генералот Фабиен Мандон. Тој предизвика негодување минатиот месец кога ја предупреди јавноста дека земјата мора да се подготви за можни идни загуби во случај на руска агресија, велејќи дека Франција мора „да го прифати губењето на своите деца“ за да „го заштити она што е“.

Европа во два чекора: од Балтикот до Лондон

Робин Потер, соработник од британскиот институт „Chatham House“, изјави дека подготвеноста на луѓето низ Европа да ја сфатат заканата и да учествуваат во нејзиното спречување значително се разликува. „Ако сте на исток, ако можеби граничите со Русија, ако сте во Полска или на Балтикот, заканата за луѓето таму е многу реална и тие преземаат многу повеќе чекори, особено во однос на јавни засолништа, бидејќи сметаат дека ризикот од воздушен напад е поголем“, рече тој.

Шведска и Финска ги ажурираа упатствата за граѓаните за преживување во војна, додека земји како Литванија, Латвија и Шведска повторно воведоа задолжителен воен рок. Други, вклучувајќи ги Германија и Полска, воведоа програми за доброволна воена обука.

Потер истакнува дека граѓаните со подлабока доверба во институциите имаат поголема веројатност да прифатат жртви за општото добро. Како пример ги наведува нордиските земји, каде концептот на граѓанска должност и „тотална одбрана“ – во која секој граѓанин и секоја компанија стануваат дел од воениот напор – е длабоко вкоренет.

„Ако луѓето чувствуваат дека државата работи за нив, поверојатно е да сакаат нешто да ѝ вратат“, рече тој, поставувајќи го прашањето дали таков модел може да се примени во општества со ниска доверба во јавните институции, како што е Велика Британија.