Земјотресот е исклучително непријатно искуство бидејќи доаѓа нагло, а може да има исклучително разорни последици. Но, во некои подрачја заедно со земјотресот често доаѓа и до појава на цунами, кој може да биде подеднакво или дури и поразорен од самиот земјотрес. Но, што точно претставува цунами и како настанува?

Самиот збор „цунами“ доаѓа од јапонскиот јазик и значи „бран во пристаниште“. И всушност, многу добро опишува што точно претставува цунамито. Официјално, цунамито е морски бран (или повеќе нив) со голема амплитуда, кои се предизвикани од земјотрес, ерупција на вулкан или други атмосферски пореметувања.

Иако можат да се појават на било кое место во светот, најчесто се забележуваат во Тихиот и Индискиот Океан, подрачја во кои има голем број тектонски раседи и кои се сеизмички многу активни.

Цунамито може да се појави во било кое време од годината, но почесто се јавува во текот на зимата.

Зошто доаѓа до цунами?

Најчеста причина за појава на цунами е земјотрес, кога доаѓа до нагло поместување на морското дно, што пак предизвикува појава на големи бранови на површината на океанот.

Токму како и сеизмичките бранови, цунамито се шири многу брзо. Според научниците, цунамито може да достигне брзина и до 800 километри на час. На отворено море, иако може да се почувствуваат, брановите од цунамито често се ниски, а својата вистинска сила и големина ги покажуваат кога ќе се приближат до крајбрежјето каде што длабочината е помала. Тогаш доаѓа до забавување на самиот бран и зголемување на неговата амплитуда. Колку што е помала длабочината на морето близу крајбрежјето, толку е поголема висината на брановите. Затоа не е реткост цунамито да достигне висина од неколку десетици метри.

Голема сила = голема штета

Поради својата висина и сила, цунамите можат да предизвикаат голема штета на инфраструктурата и градбите, како и да загрозат многу човечки животи.

Токму цунамите предизвикале некои од најголемите катастрофи во историјата. Во последно време, најпознатото цунами се случи во Индискиот Океан во 2004 година, кое беше резултат на подморски земјотрес на 26 декември 2004 година со јачина од 9,15 според Рихтеровата скала, забележан недалеку од островот Суматра. Се смета дека тоа цунами усмртило околу 275.000 луѓе и предизвикал голема штета на подрачјето од Индонезија до Сомалија во Африка.

По тој земјотрес беше покрената иницијатива за создавање мрежа од сензори кои ќе го предупредуваат целото тоа подрачје за доаѓачко цунами и на тој начин барем ќе го намалат бројот на човечки жртви.

Уште едно цунами во последно време остана запаметено по својата сила. Станува збор за цунамито кое го погоди Јапонија на 11 март 2011 година, по земјотрес со јачина од 9 според Рихтеровата скала, и предизвика смрт на повеќе од 20.000 луѓе. Но, многу е познато по штетата што ја предизвика во нуклеарната електрана Фукушима Даичи, каде што дојде до прекин на системот за ладење на реакторите, нивно прегревање и испуштање значителна количина радиоактивна пареа во атмосферата. Поради обемот на штетата и нејзините последици, тој инцидент во нуклеарната електрана е карактеризиран како нуклеарна несреќа и електраната беше затворена.

Можеме ли да се заштитиме од цунами?

Постојат повеќе начини на кои може да се заштитиме од цунами.

Еден од нив е мрежа од сензори кои сигнализираат појава и приближување на цунами кон некое подрачје, што им овозможува на жителите да се евакуираат од загрозените области кон повисоки места и така да го намалат ризикот од човечки жртви.

Научниците истражуваат и можност за изградба на заштитни брани на крајбрежјето, кои би ја намалиле силата на ударот од цунамито и така би ја намалиле материјалната штета и човечките жртви.

Но, најсигурно е да се научи да се препознаат знаците на појава на цунами.

Како да препознаеме дали доаѓа цунами?

Покрај официјалните предупредувања кои може да стигнат по силен земјотрес, добро е да знаете да ги препознаете знаците на потенцијално цунами ако не сте во подрачјето директно погодено од земјотрес.

• Нагло повлекување на водата. Ако забележите дека водата на крајбрежјето одеднаш се повлекува, тоа може да биде знак дека се приближува цунами. Ова не мислиме на повлекување како што се случува при плимата и осеката, туку на нагло повлекување на вода за неколку десетици метри.

• Ударен бран. Многумина кои загинаа во 2004 година загинаа затоа што останаа на крајбрежјето да снимат голем ударен бран што се појави на хоризонтот. Ако видите голем бран кој се приближува кон крајбрежјето, со висина и до 30 метри, тоа може да биде цунами. Напуштете го крајбрежјето што е можно побрзо и побарајте повисоки подрачја.

• Звук. Цунамите можат да создаваат звуци слични на грмотевица или бучава. Во комбинација со ударниот бран на хоризонтот, веројатно станува збор за цунами.

Ако забележите било кој од овие знаци, веднаш оддалечете се од крајбрежјето и побарајте безбедно место.