Еден од оние чија судбина зависи од реката е шеикот Нидхам Креиди ал-Сабахи, 68-годишен лидер на една од најстарите гностички религии во светот. Според неговите верски убедувања, тој смее да пие и користи исклучиво вода од тековната река. Шеикот, со долга седа брада и коса која според традицијата не смее да ја скрати, тврди дека никогаш не се разболел пиејќи вода од Тигар, затоа што верува дека е чиста сè додека тече.

Но, суровата реалност е дека реката наскоро би можела целосно да пресуши. „Нема вода, нема живот“, заклучува шеик Нидхам, мандеијски верски лидер кој живее во градот Амара на југот на Ирак, на брегот на реката каде бил натопен уште во првиот месец од животот.

Водата како темел на верата

Мандеијците, чија татковина е јужен Ирак повеќе од илјада години, се припадници на една од најстарите гностички религии во светот. Водата е централниот елемент на нивната вера, а секој важен животен настан, од свадба до последното чистење пред смртта, бара ритуално прочистување во реката. Градот Амара, центар на провинцијата Мајсан, е изграден околу Тигар.

„За нашата религија, значењето на водата е како воздухот. Без вода, животот не би постоел. На почетокот на создавањето, Адам беше првиот човек на Земјата. Пред Адам постоеше вода, а водата беше еден од елементите кои го создадоа Адам“, објаснува шеикот Нидхам.

Колевката на цивилизацијата во криза

Тигар, заедно со Еуфрат, е една од двете легендарни реки кои ја обликувале Месопотамија, таканаречениот „плоден полумесец“ каде се променила историјата на човештвото. На овие брегови се развиле земјоделство, писмо и тркало. Денес, водите на Тигар се користат за наводнување, транспорт, индустрија, производство на електрична енергија и како извор на пиења вода за околу 18 милиони Ирачани.

„Секој живот на Ирачаните зависи од вода. Целата цивилизација и сите приказни кои ги слушате зависат од овие две реки. Тоа е повеќе од вода за пиење или за наводнување или за користење или за миење… Тоа е дури и повеќе од духовноста“, вели Салман Хајрала, основач на невладината организација „Хумат Дијлах“, посветена на заштита на реката.

Децении занемарување и загадување

Но, здравјето на реката е нарушено веќе децении. Врвната ирачка водна инфраструктура станала цел на американските сили за време на операцијата „Пустинска бура“ во 1991 година. Со уништените постројки за пречистување, канализацијата почнала да се истура директно во водотеците.

Години санкции и конфликти спречиле целосно закрепнување на инфраструктурата. Денес, во централниот и јужниот Ирак само 30% од градските домаќинства се приклучени на систем за прочистување на отпадни води, додека во руралните подрачја тој процент паѓа на само 1,7%.

Освен комуналниот отпад, во реката завршуваат и хемиски ѓубрива и пестициди од земјоделството, индустриски отпад од нафтениот сектор и медицински отпад. Истражување од 2022 годинало покажа дека квалитетот на водата на бројни локации во Багдад е оценет како „лош“ или „многу лош“, а во 2018 година најмалку 118.000 луѓе во Басра биле хоспитализирани по консумирањето на загадена вода.

Исушена животна артерија

Проблемот не е само загадувањето, туку и драматичното намалување на количината на вода. Во последните 30 години, Турција изградиле големи брани на Тигар, намалувајќи го дотокот на вода кон Багдад за 33%. Иран исто така пренасочил вода од реките што го напојуваат Тигар.

Внатре во самиот Ирак, водата се користи прекумерно, особено во земјоделството кое троши најмалку 85% од површинските води. Климатската криза дополнително ја влошува ситуацијата. Ирак забележал намалување на врнежите за 30% и се наоѓа во најлошата суша во речиси сто години, а се предвидува дека побарувачката за свежа вода ќе ја надмине понудата до 2035 година.

Ова лето, Тигар бил толку плиток што луѓето можеле да пешачат по него. Хаирала предупредува дека брани нагоре по течението и лошото управување со водата се најголемите проблеми, бидејќи со намалувањето на количината на вода се зголемува концентрацијата на загадувачи. „Квалитетот на водата зависи од количината“, истакнал тој.

Контроверзен договор со Турција

Ирачката влада повеќе пати морала да бара од Турција да пушти повеќе вода од своите брани, додека турските официјални лица често го истакнуваат проблемот со расипувањето на водата во Ирак. Во ноември, Багдад и Анкара потпишале механизам за решавање на дел од проблемите, вклучувајќи запирање на загадувањето, воведување модерни технологии за наводнување и подобрување на управувањето со водите.

Договорот е опишан како аранжман „нафта за вода“, бидејќи инфраструктурните проекти ќе ги реализираат турски компании, а ќе се плаќа од ирачките нафтени фондови. Но, договорот предизвикал остри критики од експерти и активисти поради недостигот на транспарентност и стравот дека контролата над ирачките водни ресурси ќе се препушти на Анкара, особено што не е правно обврзувачки.

„Во моментов нема вистински договор“, рекол Мохсен ал-Шамари, поранешен министер за водни ресурси. „Би рекол дека ова е повеќе како изборна пропаганда“, додал тој, алудирајќи на фактот дека договорот е потпишан само девет дена пред општите избори во Ирак. Ирачките министерства за вода и за животна средина, како и портпаролот на владата, не одговориле на барањата за коментар.

Без вода, шеик Нидхам се плаши за иднината на Мандеиците во јужниот дел на Ирак. Многумина веќе ја напуштиле земјата или се преселиле нагоре по течението, во автономната област Курдистан. Се проценува дека нивната светска популација изнесува помеѓу 60.000 и 100.000, додека во Ирак останале помалку од 10.000. Умирањето на Тигар може да го зададе конечниот удар за опстанокот на оваа древна заедница.